Türk Ad Verme Gelenekleri

Eski Türklerde ad verme geleneği biraz günümüzden değişiktir. Doğan çocuğa çevrede yaşayan hayvanların, akan nehirlerin, sürekli büyüme gayretinde oldukları yerleşim birimini isimlerini vermişlerdir. Dini inançları gereği inandıkları kötü ruhlardan korunmak amaçlı isimler verdikleri de bilinmektedir. Şöyle bir gelenekte vardır bir ailenin daha önceki çocukları ölmüş ise yeni doğan çocuklara “Duran, Dursun vb.” isimler vermişlerdir. Böylelikle yeni doğan çocuğun erken vefat etmeyeceğine inanmak istemişlerdir. Bazı araştırıcılara göre Eski Türk devrinde isim verme geleneği doğar doğmaz yapılmazdı. Doğan çocuğun bir kahramanlık yapması beklenirdi. Bunun en belirgin örneği ise Alp Er Tunga destanında anlatılan kahramanımız Alp Er Tunga’dır. Destanı hatırlayacak olursak Alp Er Tunga henüz çocuk yaşlarda (7-9) ormana gitmiş ve şu ana kadar öldürülmemiş olan Tunga kaplanını öldürmüştür. Sonra Tunga postuyla evine döndüğünde ona şaman tarafından Alp Er Tunga adı vermiştir. Şamanlar sadece dini karakter değillerdir. Şamanlar bilgili insanlar oldukları için yol gösterici kimlikleri de vardır. Eski Türk devriyle ilgili yazılı kaynaklar kıt ve siyasi tarih odaklı olduğu için bu tip ayrıntılar pek bulunamamaktadır. Fakat Eski Türk devrinde verilen isimler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu isimler tamamen Türkçe isimlerdir. İslamiyet’i kabul ile Türk ad verme gelenekleri tabii bir şekilde değişmiştir. Artık Türkçe isimler yanına Arapça isimlerde eklenmeye başlamıştır. İlk Türk İslam Devletleri olan Gazneli ve Karahanlı devletleri kaynaklarında sıkça karşılaşılmıştır. Mesela “Harun Kılıç Buğra Han ya da Süleyman Arslan” gibi isimler görülmeye başlamıştır. Burada Gaznelilere ayrı bir parantez açmak gerekiyor. Gaznelilerle beraber Türkler Fars topraklarına girmiş ve etkilenmeye başlamıştır. Bu etkileşim de doğal olarak ad verme geleneklerinde değişiklik yapmıştır. Tahmin edebileceğiniz gibi bu sefer isimlere Farsça isimler eklenmiştir(Behram-şah vb.). Büyük Selçuklu devrinde ise Gazneli ve Karahanlı devirlerinde oluşan ad verme gelenekleri devam etmiştir. Anadolu Selçuklu devrine geldiğimizde bir şeylerin değiştiğini görmekteyiz. Fars etkisi o kadar işlemiştir ki Türkler eski İran mitolojisinden isimler vermeye başlamışlardır. Çoğunlukla bu isimler Arapça olan İslami isimlerle birleşmiştir(Alaeddin Keykubad vb.) Aynı dönemde bozkır ortamında yaşamaya devam eden Harezmşahlar da Türkçe isimler korunmuştur. Bunun sebebi bozkır şartları dolayısıyla yaşayanların dış etkilere daha kapalı olmasıdır. Osmanlı zamanında geldiğimizde başlangıçta Türkmen kitlerin ön planda olmasından kaynaklı Türkçe görülmektedir(Ertuğrul, Gündüz, Dündar vb.). Sonraları ise adlar daha çok Arapça isimlere kaymıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ile Türk ad verme gelenekleri tekrardan bir değişime uğramıştır. Avrupa’ya yönelmenin olduğu bu devirde Avrupa’dan ithal edilen isimler kullanılmıştır. Aynı zamanda eski Türkçe isimler tekrar gün yüzüne çıkarılmış ve yeni Türkçe isimler de türetilmiştir.

Sonuç olarak Türk ad verme geleneklerinin öyle gelişigüzel olduğu kanısı yanlıştır. Her millet gibi Türk milleti de çeşitli etkileşimler sonucu kendilerinden bir şeyler bırakmıştır. Biraz tarihe baktığınız takdirde herhangi bir milletin tarihsel süreç içinde nelerden vazgeçtiğini ve nelerden vazgeçmediğini çok net görebilirsiniz. Türkler din değiştirmeler hasebiyle etkilendikleri Arap kültürünün ve yaşam alanını değiştirmesiyle de Fars kültürünün yoğun etkisi altında kalmıştır. Bu da doğal olarak birçok alan gibi isimlerde de değişime yol açmıştır.  

KAYNAKÇA

Osman Gazi Özgüdenli Türk Ad Verme Geleneklerine Kısa Bir Bakış