Eski Türklerde Hukukun Üstünlüğü

Hukukun Üstünlüğü

“Hukukun Üstünlüğü” hukuk kurallarının herkese eşit ve adaletli olarak uygulanmasına verilen kavramdır. Bu kavramın uygulanabilmesi için ise olan yasanın herkes tarafından kabul ediliyor olması gerekmektedir. Bu kavram ilk kez İngiliz Hukuk çevresi tarafından 13. yüzyılda ortaya atılmıştır.[1] Bu kavram daha sonraki yıllarda özellikle ulus devlet olgusunun oluşmasından sonra farklı kavramlarla birleşmiştir. “Hukuk Devleti” kavramı “Hukukun Üstünlüğü” kavramı ile bütünleşmiştir[2]. Hukukun Üstünlüğü kavramı insan haklarını içinde barındırmaktadır. “Hukukun Üstünlüğü” kavramını hayata geçirmek için insanların hak ve sorumluluklarını tam anlamıyla belirlemek gerekmektedir. Bu yüzden “Hukukun Üstünlüğü” kavramı insan hakları ve sorumlulukları ile bir bütün halindedir.

İlk Türk Devletlerinde Hukukun Üstünlüğü

“İlk Türk Devletlerinde hukukun üstünlüğü var mıydı? Varsa neydi ve nasıl uygulanırdı?” gibi sorular burada direkt karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle “Hukukun Üstünlüğü” kavramının açıklamasına uyan bir yapı olması için bir yasa ya da hukuk benzeri bir oluşumu olması gerekmektedir. İlk Türk Devletlerine bu açıdan baktığımızda “Töre” görürüz. Töre, İlk Türk Devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen, devlet kaidelerini belirleyen ve tahta iniş- çıkış münasebetlerini belirli kurallara bağlayan bir konumdadır. Bu kadar geniş bir alandan yöneten ve yöneticiyi direkt etkilediğinden dolayı töre ilk Türklerde adeta anayasadır. Yani tüm ülke mensuplarının uymakta zorunlu olduğu hukuk kurallarıdır. Bunlardan dolayı İlk Türk Devletlerinde hukukun üstünlüğünü görmekteyiz. Fakat kavramsal olarak “Hukukun Üstünlüğü” kullanılmamaktadır.

İlk Türk Devletlerinde devleti kuran ve kaidelerini belirleyen ana unsurun töre olduğunu yukarıda belirtmiştik. İlk Türk Devletlerinde hukukun üstünlüğünü anlamak için törenin üzerinde durmamız gerekmektedir.  Törenin herkes tarafından benimsenmiş olması ve herkesin hak ve sorumluluklarını belirtmiş olması onun üstünlüğünü ortaya koyar niteliktedir. Kağanın töreye uymak zorunda olması onun hâkimiyetini sınırlamıştır. Bu sınırlama kağanın aşırı uygulamalardan kaçınmasını sağlamış ve nitekim yönetilen kısmında hak ve sorumlulukları çerçevesinde hareket etmesini sağlamıştır. Kağan töre gereği töreyi adaletle uygulamak zorundaydı[3]. “Töre nasıl belirlenirdi?” sorusunu cevaplandırmak bu konuda oluşacak soru işaretlerini giderebilir. Eski Türklerde töre üç farklı yolla belirlenirdi. Bunlar: Halk, kurultay ve kağandır[4]. Halk geleneği ile törenin belirli kaidelerini oluşturmaktadır. Kurultay(Toy) ise adeta bir meclis gibi yasama yaparak töre kaideleri oluşturmaktadır. Son olarak da kağan tek başına yasama çalışmaları ile töre kaidelerini meydana getirebilmektedir.

---

[1] Mehmet Nuri Güler, “Hukukun Üstünlüğü Kuramı Ve İslam’da Hukukun Üstünlüğüne Dair İlişkin Yaklaşımlar” İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt:14, Sayı:2, 2001, s. 211-212

[2] Nasi Aslan, “Hukukun Üstünlüğü ve İslam Hukuku” İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt:14, Sayı:2, 2001, s.253

[3] Esra Yakut, “Eski Türklerde Hukuk” s. 405

[4] Esra Yakut, a.g.e s. 414