Şamanizm Eski Türkleri din olarak etkileyen bir konumdadır fakat Eski Türklere tam anlamıyla şamandırlar diyememekteyiz. Buna rağmen önemli bir oranda etkilenmiştir. Hatta bu etkilenme o kadar güçlü oldu ki bazıları İslam kılıfına girerek günümüze kadar geldiler. Elbette sizlerde bu uygulamalar hakkında bilgi sahibisinizdir. Neredeyse Anadolu’nun her tarafında bu tip uygulamalar halen devam etmektedir. Ağaç halen bir yerlerde kutsal, değer atfedilen insanlardan medet ummak halen bir yerlerde uygulanmaktadır. İşte bu yazımızda elimizden geldiğince bunun açıklamasını yapmaya çalışacağız.
Girişte de bahsettiğim gibi Türkler İslam’la şereflendikten sonra eskiden birçok adetlerini İslam kılıfına uydurmuşlardır. Tersi bir durumda beklenmesi söz konusu değildir. Çünkü bir kültür devamlılığı olmak zorundadır. İnsanlar oluşturdukları kültürde değer görürler. Kendi kültür çevrelerini bir anda sıfırdan yazsalardı (ki imkansızdır) sudan çıkmış balığa dönerlerdi. Bu nedenden dolayı yeni etkileşime girdiği dinin ve kültürünün içinde güçlü bir şekilde yer edinmek istemiştir. Bu sebepten dolayı da kültür kodlarını İslamlaştırarak yanında taşmıştır. İşte bu noktada bazı Şamanist geleneklerinde İslamlaşarak günümüze kadar geldiğini görmekteyiz. Diğer taraftan bazı kültür kodları da İslam sonrası dönemde kendine yer bulmuş olsa bile günümüzde kendine yer bulamamıştır ( Ölünün bindiği atın kuyruğu kesilerek kurban edilmesi vb.). Türk dünyası Asya ve Avrupa’nın muhtelif yerlerine dağıldıkları için farklı kültürler tarafından etkilenmişlerdir. Doğu Türkistan’da (Bugün Çin baskısı ve hatta belki de soykırımı altında) doğal Çin etkisi vardır. Daha Orta Türkistan’a doğru geldiğimizde Rus etkisinin olduğunu görürsünüz ( Bunun da sebebi Rusların malum yayılmacı politikalarıdır.). Batı Türkistan topraklarına geldiğinizde yani Maveraünehir coğrafyasına İran etkisini görebiliriz. Anadolu coğrafyasına geldiğimizde ise güçlü bir İran etkisi, güçlü bir Arap etkisi ve Batı etkisi görebilmekteyiz. Dolayısıyla farklı coğrafyalarda yaşayıp farklı kültür çevrelerinden etkilenen Türklerde tam anlamıyla hiç farklılıklar olmadan bir kültür birliği olması zordur. Şamanist geleneklerde bu etkilenmelerde önemli rol oynamıştır. Çünkü Türkiye’de Arap yarımadası menşeili bir Eşari ekolünün etkin olması kendi kültüründen uzaklaştırıp Arap kültürünü empoze edebilmektedir. Türkistan coğrafyasında Maturidi ekolünün etkin olması Arap kültürünün empoze edilmesini biraz engellemiştir. Fakat tam bu noktada Çin, Rus ve Fars kültür çevrelerinin etkisi devreye girmiştir. Şamanizm kalıntıları bu çerçevede Anadolu coğrafyasında kendisine bir şekilde yer bulmuştur. Türkistan coğrafyasında Anadolu coğrafyasından çok daha fazla ye bulmuştur. Hatta Rusya’nın en doğusunda yer alan Yakut Saha Özerk Devletinde Eski Türk dini yaygın bir dindir ve Şamanist gelenekler orada çok açık bir şekilde uygulanmaktadır.
Anadolu’ya gelmiş birkaç tespit edilmiş Şamanist kültür kodları vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
1- Alkarısı (Albastı) efsanesi
2- Çocukların uzun ömürlü olması için Yaşar, Durmuş, Satılmış gibi isimler vermek.
3- Türbelere ve kutlu ağaçlardan, çalılardan paçavra bağlamak ve onlardan medet ummak
4- Kötü ruhlardan korunmak amacıyla “iyi saatte olsunlar” demek gibi.
5- Ölünün arkasından aş dağıtmak. (Çok ilginçtir bütün bu saydığımız farklı etkileşimlere rağmen bütün Türk unsurları tarafından devam ettirilmektedir.)
6- Ağaçları kutlu saymak. 7- Cenaze töreninde siyah giymek.
8- Düğünlerde gelinin ve damadın başından saçı saçmak. (Saçı saçmak fiilini bilmeyenleriniz için anlatmak gerekirse, gelinin ve damadın başından dökülen paralar bir saçı saçmak törenidir ve Eski Türklerden gelen bir gelenektir.)
9- Fal açtırmak. (Fal açtırmak Şamanizm’in başlıca unsurlarından biridir.)
Sonuç olarak Eski Türklerden günümüz Türklerine kadar gelmiş olan birçok farklı Şamanist geleneği bulunmaktadır. Birçok farklı unsurlardan etkilenmiş olmalarına rağmen halen içlerinde o kodları taşımaktadırlar. Anadolu Türkleri için konuşmak gerekirse gün geçtikçe artan Batı etkisi giyinişlerimizden düğün geleneklerimize kadar her şeyi etkilemektedir. İyi bir şey midir kötü bir şey midir bunu söylemek bize düşmez. Fakat kendi kültür kodlarımızı unutmamıza sebep olduğu bir gerçektir.
Kaynakça
- Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu, 2015, syf: 89, 90, 145, 159, 160, 169, 170, 184, 186, 189, 197, 198
Yorumlar
Yorum Gönder